Ήθη, Έθιμα και… παραδόσεις
Μέρες χαράς και αγάπης οι μέρες των Χριστουγέννων, αλλά και μέρες πολλών μα πολλών εργασιών… στη Νάξο τα παλαιότερα χρόνια η εορτή αυτή συνδεόταν με το τέλος των γεωργικών εργασιών, και φυσικά μέχρι και τα νεότερα χρόνια με τα χοιροσφάγια! Ήδη από την προπαραμονή των Χριστουγέννων το κλίμα σε κάθε χωριό της Νάξου ήταν εορταστικό. Οι νοικοκυρές άσπριζαν και καθάριζαν τα σπίτια, ενώ παράλληλα ετοιμάζονταν να δεχτούν τα μεσάνυχτα τη γέννηση του Χριστού.
Παραδοσιακές λιχουδιές
Οι γυναίκες στο Αγερσανί ετοίμαζαν τα γλυκά των ημερών, όπως τους βαβούνους, τα μελομακάρονα δηλαδή, μαζί με τους κουραμπιέδες. Ένα από τα κυριότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα στο Γλινάδο, αλλά και σ’ άλλα χωριά της Νάξου, ήταν το ζύμωμα των χριστόψωμων. Στα παλιά χρόνια στο κέντρο του τραπεζιού ήταν τοποθετημένο το χριστόψωμο, η κοπή και η μοιρασιά του οποίου αποτελούσε μια τελετουργία. Ο αφέντης του σπιτιού το σήκωνε ψηλά, έκανε το σχήμα του σταυρού 3 φορές στον αέρα κι ευχόταν ευλογία στο σπίτι και στη σοδειά. Το έκοβε στα δύο κι αν το μεγαλύτερο κομμάτι έμενε στο δεξί χέρι, αυτό σήμαινε ότι η σοδειά κατά το νέο έτος θα ‘ταν μεγάλη, αν έμενε όμως στο αριστερό, θα ‘ταν μικρή. Ακολουθούσε έπειτα το μοίρασμά του με το γνωστό τυπικό.
Την παραμονή των Χριστουγέννων όλα τα μέλη της οικογένειας έπρεπε να μεταλάβουν, για να είναι ψυχικά έτοιμα για το χαρμόσυνο γεγονός. Τα μικρά παιδιά εφοδιάζονταν με το μικρό τους ψωμάκι, το «πουλάκι», ζυμωμένο με σταφίδες και καρύδια, για να το γευτούν μετά τη Θεία Κοινωνία. Το φαγητό που ετοίμαζαν οι Ναξιώτισσες νοικοκυρές για το γιορτινό τραπέζι ήταν βραστή κότα ή κόκορας όπου μετά τη Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων, αντί για πρωινό… προτιμούσαν λίγο ζουμί από το βραστό…. Ένα παραδοσιακό γαστρονομικό έθιμο της Νάξου είναι γεμιστό κατσίκι με διάφορα χορταρικά και ρύζι, το οποίο παρασκευάζεται και προσφέρεται τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
Χοιροσφάγια
Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε οικογένεια του χωριού αναβίωνε το πατροπαράδοτο έθιμο της σφαγής του χοίρου. Οι χωριανοί συγκεντρώνονταν παρέες-παρέες σε ένα σπίτι από νωρίς το πρωί και άρχιζαν τις προετοιμασίες. Όταν η όλη διαδικασία τελείωνε, κρέμαγαν τους χοίρους στην αποθήκη του σπιτιού και τους άφηναν εκεί μέχρι την επομένη των Χριστουγέννων. Την επομένη των Χριστουγέννων, όλη η παρέα συγκεντρωνόταν πάλι στο ίδιο σπίτι και άρχιζαν τη διαδικασία του τεμαχισμού του χοιρινού. Στη συνέχεια άναβαν τις ψησταριές και ξεκινούσαν το φαγοπότι, το οποίο κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ… αφού ο εν λόγω μεζές «τραβάει» καλό κρασί και φυσικά γλέντι μέχρι πρωίας.
Στολισμός δέντρου, καραβιού ή Τίποτα;
Στις μέρες μας όλοι στολίζουμε δέντρο με πολύχρωμα στολίδια και –τώρα πια- φώτα λευκά… για να είμαστε και σικ… Πιο παλιά όμως στην Ελλάδα κανείς δεν στόλιζε δέντρο… κάποιοι στόλιζαν το παραδοσιακό Ελληνικό καραβάκι και κάποιοι πάλι… απλά… τίποτα…
Οι Νάξιοι ανήκουν σ’ αυτούς που δεν στόλιζαν τίποτα απολύτως… είχαν όμως άλλα έθιμα.. λίγο πιο παράξενα και σίγουρα πιο «ζεστά»…. Σύμφωνα με μαρτυρίες από το Γλινάδο, οι κάτοικοι υποδύονταν τους μάγους με τα δώρα και περιφέρονταν στα φιλικά σπίτια, παρακινώντας να πάνε όλοι μαζί να προσκυνήσουν τον Χριστό. Άλλοι πάλι «μουτζαλεύανε» το πρόσωπό τους, ντύνονταν με άσπρες κοφτές φούστες και άσπρες μπλούζες και υποδύονταν τις νύφες των Χριστουγέννων που διώχνουν τους καλλικάτζαρους. Οι Ναξιώτες πίστευαν ότι τη βραδιά των Χριστουγέννων κατέβαιναν οι καλλικάτζαροι από τους ανεφανούς των σπιτιών, από τις καμινάδες δηλαδή, γι’ αυτό και έριχναν χοντρούς κόκκους αλατιού στη φωτιά, ώστε με το θόρυβο να φοβούνται, ενώ φρόντιζαν να μένει πάντα ένα άσβεστο κούτσουρο, το λεγόμενο χριστοκούτσουρο, η φωτιά του οποίου απέτρεπε τους δαίμονες να μπαίνουν στα σπίτια. Υπάρχει ένα ακόμη Γλινιαδιώτικο έθιμο που σκοπό έχει την ενίσχυση των δεσμών του ζευγαριού: το «πάντρεμα» της φωτιάς. Τοποθετώντας σταυρωτά δυο ξύλα στη φωτιά, για να είναι το ανδρόγυνο ευτυχισμένο, ακριβώς όπως ζευγαρώνουν τα ξύλα.
Η παράδοση είναι πολύ πιο όμορφη από τα ψυχρά πλαστικά παιχνίδια που στολίζουμε με μανία, και που για να φτάσουν στα δικά μας «δυτικά χέρια», κάποια άλλα στην άλλη άκρη της Γης δούλεψαν σκληρά, με μισθούς πείνας, με ωράρια απάνθρωπα και με μικρά παιδιά ακόμα να εργάζονται…
Αγιασμός…
Κατά τα Θεοφάνεια, ο παπάς του χωριού, αφού έκανε τον αγιασμό στην εκκλησία, γύριζε όλο το χωριό αγιάζοντας τα πηγάδια, έτσι ώστε να μπορούν να πίνουν καθαρό νερό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα μεσάνυχτα των Θεοφανείων, οι κοπέλες στο Γλινάδο παρατηρούσαν τον ουρανό και λέγοντας κάποια λόγια, μπορούσαν να καταλάβουν αν θα έπαιρναν τα παλικάρια που ήθελαν. Πίστευαν ότι οι ουρανοί εκείνη τη νύχτα ήταν ανοιχτοί και ο Θεός μπορούσε να τις ακούσει και να τους δώσει χάρη…
Κατερίνα Μπαλαγούρα
Πηγή: Περιοδικό my naxos ΠΗΓΗ
Μέρες χαράς και αγάπης οι μέρες των Χριστουγέννων, αλλά και μέρες πολλών μα πολλών εργασιών… στη Νάξο τα παλαιότερα χρόνια η εορτή αυτή συνδεόταν με το τέλος των γεωργικών εργασιών, και φυσικά μέχρι και τα νεότερα χρόνια με τα χοιροσφάγια! Ήδη από την προπαραμονή των Χριστουγέννων το κλίμα σε κάθε χωριό της Νάξου ήταν εορταστικό. Οι νοικοκυρές άσπριζαν και καθάριζαν τα σπίτια, ενώ παράλληλα ετοιμάζονταν να δεχτούν τα μεσάνυχτα τη γέννηση του Χριστού.
Παραδοσιακές λιχουδιές
Οι γυναίκες στο Αγερσανί ετοίμαζαν τα γλυκά των ημερών, όπως τους βαβούνους, τα μελομακάρονα δηλαδή, μαζί με τους κουραμπιέδες. Ένα από τα κυριότερα χριστουγεννιάτικα έθιμα στο Γλινάδο, αλλά και σ’ άλλα χωριά της Νάξου, ήταν το ζύμωμα των χριστόψωμων. Στα παλιά χρόνια στο κέντρο του τραπεζιού ήταν τοποθετημένο το χριστόψωμο, η κοπή και η μοιρασιά του οποίου αποτελούσε μια τελετουργία. Ο αφέντης του σπιτιού το σήκωνε ψηλά, έκανε το σχήμα του σταυρού 3 φορές στον αέρα κι ευχόταν ευλογία στο σπίτι και στη σοδειά. Το έκοβε στα δύο κι αν το μεγαλύτερο κομμάτι έμενε στο δεξί χέρι, αυτό σήμαινε ότι η σοδειά κατά το νέο έτος θα ‘ταν μεγάλη, αν έμενε όμως στο αριστερό, θα ‘ταν μικρή. Ακολουθούσε έπειτα το μοίρασμά του με το γνωστό τυπικό.
Την παραμονή των Χριστουγέννων όλα τα μέλη της οικογένειας έπρεπε να μεταλάβουν, για να είναι ψυχικά έτοιμα για το χαρμόσυνο γεγονός. Τα μικρά παιδιά εφοδιάζονταν με το μικρό τους ψωμάκι, το «πουλάκι», ζυμωμένο με σταφίδες και καρύδια, για να το γευτούν μετά τη Θεία Κοινωνία. Το φαγητό που ετοίμαζαν οι Ναξιώτισσες νοικοκυρές για το γιορτινό τραπέζι ήταν βραστή κότα ή κόκορας όπου μετά τη Θεία Λειτουργία των Χριστουγέννων, αντί για πρωινό… προτιμούσαν λίγο ζουμί από το βραστό…. Ένα παραδοσιακό γαστρονομικό έθιμο της Νάξου είναι γεμιστό κατσίκι με διάφορα χορταρικά και ρύζι, το οποίο παρασκευάζεται και προσφέρεται τα Χριστούγεννα και την Πρωτοχρονιά.
Χοιροσφάγια
Την παραμονή των Χριστουγέννων κάθε οικογένεια του χωριού αναβίωνε το πατροπαράδοτο έθιμο της σφαγής του χοίρου. Οι χωριανοί συγκεντρώνονταν παρέες-παρέες σε ένα σπίτι από νωρίς το πρωί και άρχιζαν τις προετοιμασίες. Όταν η όλη διαδικασία τελείωνε, κρέμαγαν τους χοίρους στην αποθήκη του σπιτιού και τους άφηναν εκεί μέχρι την επομένη των Χριστουγέννων. Την επομένη των Χριστουγέννων, όλη η παρέα συγκεντρωνόταν πάλι στο ίδιο σπίτι και άρχιζαν τη διαδικασία του τεμαχισμού του χοιρινού. Στη συνέχεια άναβαν τις ψησταριές και ξεκινούσαν το φαγοπότι, το οποίο κρατούσε μέχρι αργά το βράδυ… αφού ο εν λόγω μεζές «τραβάει» καλό κρασί και φυσικά γλέντι μέχρι πρωίας.
Στολισμός δέντρου, καραβιού ή Τίποτα;
Στις μέρες μας όλοι στολίζουμε δέντρο με πολύχρωμα στολίδια και –τώρα πια- φώτα λευκά… για να είμαστε και σικ… Πιο παλιά όμως στην Ελλάδα κανείς δεν στόλιζε δέντρο… κάποιοι στόλιζαν το παραδοσιακό Ελληνικό καραβάκι και κάποιοι πάλι… απλά… τίποτα…
Οι Νάξιοι ανήκουν σ’ αυτούς που δεν στόλιζαν τίποτα απολύτως… είχαν όμως άλλα έθιμα.. λίγο πιο παράξενα και σίγουρα πιο «ζεστά»…. Σύμφωνα με μαρτυρίες από το Γλινάδο, οι κάτοικοι υποδύονταν τους μάγους με τα δώρα και περιφέρονταν στα φιλικά σπίτια, παρακινώντας να πάνε όλοι μαζί να προσκυνήσουν τον Χριστό. Άλλοι πάλι «μουτζαλεύανε» το πρόσωπό τους, ντύνονταν με άσπρες κοφτές φούστες και άσπρες μπλούζες και υποδύονταν τις νύφες των Χριστουγέννων που διώχνουν τους καλλικάτζαρους. Οι Ναξιώτες πίστευαν ότι τη βραδιά των Χριστουγέννων κατέβαιναν οι καλλικάτζαροι από τους ανεφανούς των σπιτιών, από τις καμινάδες δηλαδή, γι’ αυτό και έριχναν χοντρούς κόκκους αλατιού στη φωτιά, ώστε με το θόρυβο να φοβούνται, ενώ φρόντιζαν να μένει πάντα ένα άσβεστο κούτσουρο, το λεγόμενο χριστοκούτσουρο, η φωτιά του οποίου απέτρεπε τους δαίμονες να μπαίνουν στα σπίτια. Υπάρχει ένα ακόμη Γλινιαδιώτικο έθιμο που σκοπό έχει την ενίσχυση των δεσμών του ζευγαριού: το «πάντρεμα» της φωτιάς. Τοποθετώντας σταυρωτά δυο ξύλα στη φωτιά, για να είναι το ανδρόγυνο ευτυχισμένο, ακριβώς όπως ζευγαρώνουν τα ξύλα.
Η παράδοση είναι πολύ πιο όμορφη από τα ψυχρά πλαστικά παιχνίδια που στολίζουμε με μανία, και που για να φτάσουν στα δικά μας «δυτικά χέρια», κάποια άλλα στην άλλη άκρη της Γης δούλεψαν σκληρά, με μισθούς πείνας, με ωράρια απάνθρωπα και με μικρά παιδιά ακόμα να εργάζονται…
Αγιασμός…
Κατά τα Θεοφάνεια, ο παπάς του χωριού, αφού έκανε τον αγιασμό στην εκκλησία, γύριζε όλο το χωριό αγιάζοντας τα πηγάδια, έτσι ώστε να μπορούν να πίνουν καθαρό νερό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα μεσάνυχτα των Θεοφανείων, οι κοπέλες στο Γλινάδο παρατηρούσαν τον ουρανό και λέγοντας κάποια λόγια, μπορούσαν να καταλάβουν αν θα έπαιρναν τα παλικάρια που ήθελαν. Πίστευαν ότι οι ουρανοί εκείνη τη νύχτα ήταν ανοιχτοί και ο Θεός μπορούσε να τις ακούσει και να τους δώσει χάρη…
Κατερίνα Μπαλαγούρα
Πηγή: Περιοδικό my naxos ΠΗΓΗ
